Naar de content

Verloren rivieren

Lost Rivers

Honderden riviertjes, beken en andere stroompjes liggen verborgen onder onze voeten, overdekt door keien en asfalt. Om redenen van hygiëne en de behoefte aan nieuwe infrastructuur zijn de rivieren in stedelijke gebieden de laatste eeuwen vaak overdekt en aangesloten op de riolering. Nu worden sommige ondergrondse stromen weer in ere hersteld.

16 november 2013

Inmiddels is het een wereldwijde beweging van avonturiers, die met een uitrusting voor bergbeklimmers afzakken in stadse riolering, op zoek naar een ‘natuurervaring’. Soms springen de ratten alle kanten op, maar het komt ook voor dat deze ondergrondse beekjes opvallend schoon zijn. Het doel van deze avonturiers, ook wel drainers genoemd, is de natuur terug te brengen in de stad.

Herstel van oude rivieren

Het thema ‘Water in de stad’ kwam aan de orde tijdens de Week van de Stad, die in Amsterdam werd georganiseerd. Ter afsluiting werd de film Lost Rivers getoond, waarin mondiale voorbeelden van de verdwenen rivieren werden getoond, en de pogingen tot herstel. Zo kwam de ruim 8 km lange beek Cheonggyecheon in Seoul (Korea) in beeld, die decennia geleden plaats moest maken voor een brede snelweg door de stad. De pijlers van de weg zijn inmiddels weer afgebroken – een enkele peiler staat er nog ter herinnering – en de beek is weer blootgelegd.

De Cheonggyecheon in Seoul. De beek verdween ondergronds door grootschalige infrastructuur. Vóór die tijd was een deel van de bedding bebouwd met paalwoningen en diende het oude beekje als open riool. Om het gehele jaar te kunnen stromen, zagen de ingenieurs van de herstelde beek zich gedwongen een pompinstallatie te ontwerpen, die een groot deel van het jaar in gebruik is.

 Wikimedia Commons

Romeinse bouwconstructies

Een aansprekend voorbeeld in Europa is te vinden in de Italiaanse stad Brescia, waar tijdens de afdaling in het oude rioolsysteem een volledig onderaards stelsel van Romeinse bouwconstructies werd ontdekt met gekanaliseerde riviertjes die dateerden uit de Romeinse tijd. Nu is dezelfde groep drainers – inmiddels met medewerking van het stadsbestuur – op zoek naar een onderaardse middeleeuwse wasplaats, die ergens onder het centrale marktplein moet liggen.

Stroomsysteem in de stad Brescia (Italië). Dat veel rivieren juist in intensief bebouwde gebieden liggen, heeft te maken met de oorsprong van nederzettingen, die vaak in de buurt van een rivier werden gevestigd, zoals ook Amsterdam aan de Amstel ligt en Londen aan de Thames.

 Andrea Busi

Kreek uit de ijstijd

Vooruitlopend op een veranderend klimaat met meer regenval, kan het ook belangrijk zijn om oude riviertjes en beken weer een prominentere plek te geven in de stedelijke omgeving. Zo is in Toronto de wateroverlast in perioden van buien erg groot omdat de verouderde riolering het vele water – een combinatie van regenwater en huishoudelijk afvalwater – niet kan verwerken. Het wateroverschot stroomt hierdoor soms ongezuiverd de zee in en hierdoor raakt het (zwem)water verontreinigd.

Een initiatief van twee stedenbouwkundigen om oude kreken in Toronto, zoals de Garrison Creek, in ere te herstellen en de afvoer van zuiver regenwater van het rioolsysteem af te koppelen en eerst in parken te infiltreren liep uit op een fiasco. De stedenbouwkundigen bleken niet in staat het stadsbestuur te overtuigen van het nieuwe concept om de aanwezigheid van water in de stad te vergroten.

Een heel ambitieus plan om de oude riviertjes weer te herstellen komt uit Engeland. Hier heeft het stadsbestuur van Londen het plan opgevat om tientallen kilometers van het oude stroomgebied van de Thames en de Lea weer te herstellen. Ook hier liggen de riviertjes meestal ondergronds en hier en daar is nog te zien waar ze uitmonden in de hoofdrivieren. De vele zijrivieren zijn in de geschiedenis van Londen erg belangrijk geweest, als bron van drinkwater, als water- en krachtbron voor molens en als open riool. In de loop van de tijd zijn ze grotendeels gedegradeerd tot ‘duikers’: overwelfde riolen.

Veel namen van de oude riviertjes komen nog terug in bekende Londense locaties, zoals Fleet Street en Westbourne. Wikimedia Commons/Alex Burke

Overstromingsrisico

Het herstellen van de oude zijriviertjes en beken in de metropool van Londen – met in totaal maar liefs 600 km aan waterwegen! – levert de stad niet alleen meer natuur op. Ook het overstromingsrisico van de Thames wordt er sterk door verminderd. 80% van het stroomgebied van de Thames is bebouwd en overstromingen hebben er grote gevolgen. Met een verminderde aanvoer van water via de zijrivieren, wordt ook de waterstand in de Thames gereduceerd.

Een zelfde idee, om via de verminderde aanvoer van regenwater het waterpeil in de Maas in Maastricht te reduceren, werd voorgesteld in het plan van architect Daniëlle Bakkes, die er vorig jaar de Schreudersprijs prijs mee won. De gemeente Maastricht wil nog maar maximaal 20% van het regenwater op het rioolstelsel lozen door het water eerst naar beken en watergangen te leiden.

Bronnen
  • London’s Lost Rivers, door Tom Bolton (2011)
  • De natte stad, presentaties o.l.v. Tracy Metz in de Rode Hoed op 31 oktober 2013
  • ‘Lost Rivers’, een film van Caroline Bâcle (2012)
  • The London Rivers Action Plan (2009): download pdf
ReactiesReageer