De Citotoets komt weer terug

In 2015 werd het schooladvies van de basisschool, zoals dat gegeven wordt door de leerkrachten, leidend voor plaatsing op de middelbare school. De onafhankelijke Citotoets werd vervangen door het advies van de leerkracht. Al vrij snel na deze verandering werden de nadelen duidelijk. Kinderen van laag opgeleide ouders of ouders met een lager inkomen kregen bij gelijke prestaties een lager schooladvies. Het valt voor leerkrachten blijkbaar niet mee een objectief schooladvies op te stellen. Dat is niet zo gek. Oordeelsvorming vindt plaats in een complexe realiteit.

Ruis

Er is allerlei ruis waardoor het moeilijk is voor leerkrachten om een objectief oordeel te vellen. Zo zijn sommige ouders zo angstig dat hun kind een bepaald niveau niet haalt, dat ze hun kroost overmatig meehelpen met werkstukken – of ze in extreme gevallen zelf maken. Intensieve bijles wordt georganiseerd om het onderste uit de kan te halen. Op zich is er niets mis met bijles; vaak dient het om falend onderwijs, dat niet op het individuele kind is toegesneden, te compenseren. Medeleerlingen die die bijlessen niet krijgen, moeten zich echter wel zelf zien te redden. Hierdoor ontstaat een scheef beeld.

Sociale ongelijkheid

Daar komt nog bij dat dezelfde vooroordelen de ouders parten spelen. Voor veel ouders – niet te vergeten hoogopgeleide grootouders – is het pijnlijk om te zien dat hun (klein)kind minder presteert dan ze eigenlijk hadden gewenst. Bescheiden ouders laten het maar zo. Assertieve ouders laten het er niet bij zitten en stappen naar de school. Sommigen zetten zelfs de leerkracht onder druk. Zo weerspiegelt het schooladvies ook de (vecht)mentaliteit van de ouders.

De Tweede Kamer overweegt dan ook de functie van de Citotoets weer te herstellen. Het allesbepalende oordeel van de leerkracht werkt sociale ongelijkheid in de hand, was het oordeel van de Onderwijsinspectie. Het verdient een compliment dat al één jaar na het gewijzigd beleid, waarin de Citotoets uitsluitend achteraf een corrigerende rol heeft, wordt geëvalueerd.

Rekentoets

Natuurlijk is een toets niet zaligmakend. Dat zien we nu ook met de centrale rekentoets, die langzamerhand in alle geledingen van het voortgezet onderwijs (incl. het beroepsonderwijs) wordt ingevoerd en deel uitmaakt van de eindexamenlijst. Tot nu toe vooral als verplicht toetsmiddel, zonder prikkel vanuit het onderwijsministerie om het rekenonderwijs daadwerkelijk te verbeteren. Dit leidt tot soms absurde onderwijsvormen, in paniek gekozen, zoals colleges zonder docent waarin rekenlessen in filmpjes worden aangeboden en waar alleen een surveillant aanwezig is.

Onderwijs zonder interactie, in een poging rekenvaardigheden op te krikken, schiet zijn doel natuurlijk voorbij. Mogelijk heeft het uitblijven van rekenonderwijs te maken met het relatief laag onderwijsbudget in ons land (3,8 procent van het bbp). Maar wijzen naar de overheid is flauw. Zo investeren particuliere opleidingen in de zorgsector duidelijk veel te weinig in goed rekenonderwijs. Leerlingen moeten het doen met een paar powerpoint-presentaties, nauwelijks individuele aandacht, en zelfs geen theorie.

Complementair

Het is de vraag waarom in het basisonderwijs voor het één of voor het ander moet worden gekozen: het lerarenoordeel of een toetsscore. Waarom worden zowel Cito-uitslag als schooladvies niet als complementair beschouwd? Dat betekent dan wel logistiek dat de Cito weer eerder moet worden afgenomen (dit jaar was dat in april), ruim vóór de inschrijvingstermijn van de middelbare scholen.

Overigens gebruiken scholen oude Citotoetsen om hun schooladvies op het laatste moment weer mee te schragen en bij te stellen. Dit werkt geen objectiviteit in de hand, want sommige leerlingen hebben al met deze toetsen geoefend. De afname mag over meerdere dagen geschieden, de sfeer tijdens de toetsen is informeel, aan de muren van het toets (klas-)lokaal hangen de normale lesborden met lengte-, oppervlakte- en inhoudsmaten. Een openbaar spiekbriefje dus.

In een rapport van de OESO (een organisatie die de geïndustrialiseerde landen vertegenwoordigt) dat deze maand uitkwam worden Nederlandse leerlingen over de gehele linie beschreven als ongedisciplineerd en ongemotiveerd, maar niet slecht presterend. De OESO is voorstander van een objectieve toets. Ook schrijft de organisatie dat veel talent onbenut blijft. Met een advies dat vooral in de handen ligt van leerkrachten, kan die trend nog verder doorzetten. Want onder bescheiden leerlingen en hun ouders zitten ongetwijfeld veel talenten, die weliswaar niet over de hele linie al in groep 8 goed presteren, en dus onvoldoende worden opgemerkt.

De Cito is niet alleen een steun in de rug voor de leerkracht. Laat een kind een Citotoets maken en je ziet meteen waar het onderwijs tekortschiet. De veelbesproken Citotoets fungeert als een goed informeel diagnosemiddel om te bepalen of de rekenlessen op school wel van goede kwaliteit en opbouw zijn. Zo snijdt het mes aan twee kanten.